Paradigmawisseling is een sta in de weg voor samenwerken en contracteren

De oorzaak van een probleem buiten onszelf zoeken, wie doet dat eigenlijk niet? Het vraagt meestal veel energie om kritischer te zijn. Om kritisch te zijn over ons eigen functioneren. We kiezen vaak voor de snelle weg, ogenschijnlijk de makkelijkste weg. We kiezen doorgaans niet voor de moeilijke weg. Maar de makkelijke weg blijkt vaak een moeilijke weg want het is niet eenvoudig om de oorzaak te vinden als je op de verkeerde plek zoekt.
 
We zijn beland in een paradigmawisseling. In het oude paradigma verzinnen we met elkaar aanbestedingsprocedures en contractmodellen om ervoor te zorgen dat een infra-project voorspoedig verloopt. In het nieuwe paradigma verzinnen we met elkaar samenwerkingsvormen om ervoor te zorgen dat een project voorspoedig verloopt. Geen enkel probleem, want voor mij hebben de samenwerking en het contract geen directe relatie. Men heeft mij in allerlei congres-sessies en ander type bijeenkomsten anders doen willen geloven, maar (gelukkig) niet weten te overtuigen. Ik val terug op mijn eigen ervaring: een goed contract betekende niet automatisch een goede samenwerking. Was het resultaat van een slecht contract een slechte samenwerking? Ook niet altijd. Er zijn vier mogelijkheden: 

 

• Goed contract – goede samenwerking
• Slecht contract – slechte samenwerking
• Goed contract – slechte samenwerking
• Slecht contract – goede samenwerking

 

Allen komen veelvuldig voor. Ik ben benieuwd of iemand met praktijkervaring zich niet in deze uitspraak kan vinden?
 
Natuurlijk geloof óók ik dat een goed contract bij kan dragen aan een goede samenwerking. Het gaat mij alleen te ver om daarin de oorzaak te zoeken wanneer een samenwerking niet van de grond komt. Het is ook niet logisch, want een contract sluiten is een eenmalige actie aan het begin van het proces.
 

Een goede samenwerking

Samenwerking gaat over psychologie. De manier waarop we heden ten dage met elkaar samenwerken als teams, gemeenschap, inwoners, wereldbevolking is evolutionair tot stand gekomen en betreft een proces van zo’n 10.000 jaar. Onderzoeken tonen aan dat vele factoren bijgedragen hebben: het groeiende vermogen van mensen om te anticiperen op gebeurtenissen, het gevoel van schaamte, de kunst van het onderdrukken van impulsen, religie, de invloed van leiders (keizers en koningen) en sanctiestelsels zijn daarin relevant geweest.
 
Zo nu en dan hoor ik dat we moeten veranderen als we willen samenwerken. Met bovenstaande in het achterhoofd verwacht ik dat die uitdaging te hoog gegrepen is voor de huidige generatie. Ik denk wel dat we op korte termijn in kunnen zetten op het vergroten van het bewustzijn. Bewust bezig zijn met samenwerken. Bewust zijn van het feit dat er niet altijd sprake is van een basisvertrouwen in onbekende anderen. Dat elkaar aanspreken op houding en gedrag veel meer is dan een klein toneelstukje. Het aanspreken van een ander gaat namelijk in de basis over je eigen houding en gedrag. Waarom oordeel ik? Wat levert het aanspreken mij op? Kritisch op ons eigen functioneren en bewust handelen; als we daar meer mee bezig gaan dan houden we het behapbaar.
 

Een goed contract

In het Tijdschrift voor Bouwrecht[1] is aandacht geweest voor de grondbeginselen van een goed contract. Daarin wordt gesteld dat een goed contract idealiter (zo goed mogelijk) zou moeten vastleggen wat de contracterende partijen beogen te willen bereiken met hun samenwerking. Er vanuit gaande dat bij de start van een bouwproject de daaraan deelnemende partijen elkaar allen ‘succes’ toewensen. Een succesvol project waarbij:
 

• het beoogde doel wordt gerealiseerd;
• het project binnen de tijd wordt opgeleverd;
• beide partijen economisch voordeel realiseren;
• geen geschillen tussen de bouwende partijen ontstaan, en;
• geen geschillen met derden betrokkenen ontstaan.

 

Met bovenstaande in gedachte zou je kunnen concluderen dat we de kwaliteit van een contract kunnen meten op basis van het succes van een project. Maar dat is mij veel te kort door de bocht. De voorbereiding, marktomstandigheden, inhoudelijke expertise, de samenwerking (vertrouwen) en het proces van aanbesteden zijn voorbeelden van factoren die ook een sterke invloed hebben op het succes van een project. Volgens mij kunnen we een contract veel beter beoordelen op zaken als: herkenbaarheid, een logische structuur, het bieden van (relevante) informatie, een beperkt aantal verwijzingen en duidelijk taalgebruik.
 
In de praktijk zien we steeds vaker uitvragen waarin de ondernemer wordt gevraagd om al in de aanbieding zijn visie op samenwerken te beschrijven. Voor meer ‘bewust samenwerken’ geen overbodige luxe. Voor een goed contract nogal een onzinnige actie. Het lijkt veel logischer om bijvoorbeeld direct na gunning een kick-off te hebben waarin beide partijen hun visie geven op samenwerken. Waarin zij ook maatregelen kunnen nemen om grote verschillen te overbruggen. De ‘romans’ die nu geschreven moeten worden in de aanbieding kunnen achterwege blijven. Feit is dat partijen met elkaar gaan samenwerken en daar een succes van kunnen maken.
 

Van paradigmawisseling naar paradigmaverschuiving?

Door de paradigmawisseling zijn er in de infra-sector twee groepen ontstaan. Aanhangers van het oude paradigma, waarin men vertrouwd op het zo nauwkeurig mogelijk vastleggen van taken en verantwoordelijkheden. Gedetailleerde verslaglegging, allerhande dossiers, uitgeschreven processen en procedures zijn voor deze groep gebruikelijke en vertrouwde instrumenten. Aanhangers van het nieuwe paradigma vertrouwen op een goede samenwerking. Deze groep is nog zoekende naar een eenduidige succesvolle werkwijze, maar experimenteert inmiddels volop. Samenwerkingspartners selecteren op geobjectiveerde subjectieve competenties. Samen ontwikkelen, samen ontwerpen, over en weer beoordelen, elkaar leren kennen, elkaars belangen kennen en respecteren zijn ingrediënten in de zoektocht naar een smaakvol recept voor samenwerking.
 
Gelukkig is er sprake van voortschrijdende ontwikkeling van kennis. Tijdens de gloriejaren van het oude paradigma kwamen we erachter dat vastleggen en dossieropbouw geen garantie is voor een succesvol project. Het aantal anomalieën groeide gestaag. Er ontstond commentaar dat het ‘menselijke’ verdween en projecten overschaduwd werden door een bureaucratisch systeem. Een vruchtbare bodem voor een nieuw paradigma.
 
De vraag die voorligt; gaan we terug naar het oude, of kunnen we binnenkort spreken over een paradigmaverschuiving? In de tussentijd is het vooral goed om niet te oordelen. Een nieuw paradigma betekent namelijk niet dat er een beter paradigma voor het oude in de plaats komt.
 
Persoonlijk hoop ik dat we het goede uit het oude kunnen bewaren en het goede uit het nieuwe daaraan toe kunnen voegen. Dan is het belangrijk dat men elkaar niet als tegenstander gaat zien. Aanhangers van het oude paradigma moeten inzien dat het denkkader veranderd en dat relaties binnen projecten anders vorm zullen gaan krijgen. Daar tegenover staat dat aanhangers van het nieuwe paradigma niet alles uit het verleden negatief moeten beoordelen. Wat mij betreft zijn we op de goede weg. Er zijn tal van voorbeelden waarin we het noodzakelijke met elkaar vastleggen en gezamenlijk een succes van het project maken.
 
Vanuit mijn praktijkervaring ben ik geïnteresseerd in samenwerken in de bouwsector. Op verschillende niveaus gaat samenwerken soms bijzonder goed, maar helaas soms ook bijzonder slecht. Ik heb zelf de wijsheid niet in pacht en maak nog vele fouten. Ondertussen probeer ik te leren door open te staan voor kritiek, door te reflecteren op mijn eigen houding & gedrag en te grasduinen in de vele informatie die hierover op papier beschreven staat.