Dat openbaar vervoer, het is zo handig, maar hoe werkt het? Hoe kom ik aan een ov-chipkaart? Hoeweet de chauffeur dat ik er bij de Kerklaan uit wil? Haal ik mijn overstap wel? Hoe moet ik inchecken? En is die bus niet oncomfortabel en druk? Het openbaar vervoer kan knap ingewikkeld zijn voor mensen die er geen gebruik van maken, waaronder veel ouderen. Maar er bestaan mensen die geduldig alle vragen beantwoorden en een keertje met u in de bus stappen. Tijd om eens nader kennis te maken met de OV-ambassadeur.
'Ik goa nooit met 'n bus, want die OV-chipkoart, ik snap d'r niks van, ik blijf moar lekker thuus.' Voor ouderen die hun laatste busritje maakten toen de bussen nog van de staat waren en de kaartjes van grauw karton, is het ov best ingewikkeld geworden. Maar als het fietsen te zwaar wordt en autorijden te gevaarlijk, is het openbaar vervoer een alternatief. Maar zie dan nog maar eens uit een vertrekstaat op te maken hoe je bij de Kerklaan komt. Veel ouderen vragen dan liever aan een bekende of die ze even kan brengen. Dat blijkt ook uit onderzoek van de Zeeuwse GGD in 2011. Bijna een derde van de ouderen in Zeeland bleek voor vervoer afhankelijk van anderen. Maar het openbaar vervoer zagen ze als iets dat je alleen gebruikt als je echt niet anders kan. Dat negatieve beeld bleek vooral te zijn ontstaan door onbekendheid.
Onbekend maakt onbemind. Dat is jammer, want ouderen die het ov niet goed kunnen gebruiken zijn minder mobiel. De meest voor de hand liggende oplossing was de regiotaxi. Inderdaad, vervoer van deur tot deur is een hele goede service, maar ook een hele dure service. Om op de kosten te besparen proberen overheden steeds vaker om specifieke doelgroepen, zoals ouderen, over te laten stappen naar het openbaar vervoer.
Op pad met de OV-ambassadeur
Een van de middelen die daarvoor wordt ingezet is de OV-ambassadeur. OV-ambassadeurs geven voorlichting over het gebruik van openbaar vervoer, en beantwoorden vragen. Daarnaast gaan ze zelf met kleine groepjes senioren op stap om hen te laten ervaren hoe het is om met de bus te reizen. Ook zijn ze vaak aanwezig op voorlichtingsbijeenkomsten voor ouderen.
Hoe het OV-ambassadeurschap wordt ingevuld, verschilt per regio. De Provincie Zeeland koos er naar aanleiding van het onderzoek van de GGD voor om een groep vrijwilligers samen te stellen die getraind werden om als OV-ambassadeur aan de slag te gaan, maar de Provincie Overijssel koos er voor om twee OV-ambassadeurs in dienst te nemen en in Groningen en Drenthe werken de OV-ambassadeurs op gemeentelijk niveau. Vaak gaat de voorkeur uit naar OV-ambassadeurs die zelf ook al wat ouder zijn. Zij zouden daardoor meer aansluiting hebben bij de doelgroep.
De kracht van OV-ambassadeurs zit 'm in de persoonlijke aanpak. Door in gesprek te gaan met ouderen kunnen OV-ambassadeurs er achter komen waar de weerstand of de angsten van de ouderen in kwestie zitten en daar gericht op inspelen. Op die manier verleiden ze ouderen om toch eens een keertje in het openbaar vervoer te stappen, en te ervaren hoe een bus- of treinreis aanvoelt.
De persoonlijke aanpak is beslist succesvol te noemen. De kosten zijn relatief laag, omdat er vaak wordt gekozen voor vrijwilligers die een training en reiskostenvergoeding ontvangen. De OV-ambassadeurs werken, zeker als ze vrijwilliger zijn, maar een beperkt aantal uren. In die uren blijken ze echter veel mensen te kunnen bereiken. De Zeeuwse vrijwilligers bereikten in een jaar tijd
veel meer dan de geplande 1800 ouderen. De door hen georganiseerde voorlichtingsdagen waar ouderen een ritje maakten met een authentieke bus uit hun jeugd en met een moderne bus waren drukbezocht en kregen in de evaluatie
een mooie acht als waardering. In het ziekenhuis de Gelderse Vallei in Ede stond in 2011 een loket met een OV-ambassadeur waar ouderen hulp konden vragen;
zo werden 500 ouderen bereikt. De OV-ambassadeur van de gemeente Delfzijl bereikte ten slotte
56 mensen in het jaar 2013. Zij zijn overigens
nog op zoek naar versterking.
Effectiviteit
Er zit iets interessants in deze resultaten; het aantal contactmomenten met ouderen wordt wel gemeten. Maar wat de ouderen na dat contact gaan doen, wordt niet genoemd. Na het, waarschijnlijk zeer positieve, contact met de OV-ambassadeur hebben ouderen meer kennis en ervaring opgedaan met het openbaar vervoer. Waarschijnlijk zit de OV-chipkaart, die met wat hulp van de OV-ambassadeur is aangevraagd, in hun tas. Maar wat gaan ze er mee doen?
De provincie Zeeland stuurde wel enquêtes naar de bezoekers van haar OV-instapdagen en de overige voorlichtingsbijeenkomsten in 2012. De respons op de enquêtes was helaas niet al te hoog, waardoor de resultaten wat minder betrouwbaar zijn. Toch is het op basis van de enquêtes aannemelijk dat een op de vijf ouderen naar aanleiding van een bijeenkomst met een OV-ambassadeurs zijn of haar gedrag heeft veranderd. Daaronder vallen zowel ouderen die voorheen nooit met het ov reisden en dat nu wel doen, als ouderen die al wel met het ov reisden en dat met dank aan de OV-ambassadeur vaker zijn gaan doen. Ouderen die na een bijeenkomst met de OV-ambassadeur niet vaker met het ov zijn gaan reizen, doen dat doorgaans omdat zij nog een auto bezitten, of omdat zij het ov te duur vinden.
In 2013 besloot de provincie Zeeland de inzet van OV-ambassadeurs ondanks de bezuinigingen, te continueren. Er werden 21 informatiebijeenkomsten georganiseerd, waar 571 55-plussers op af kwamen. Zij gaven na afloop vaak aan dat ze door de bijeenkomst niet vaker met het ov zouden gaan reizen, maar dat zij, indien andere vervoermiddelen zouden wegvallen, door de bijeenkomst wel goed in staat zouden zijn om met het ov te reizen.
In 2013 maakten de OV-ambassadeurs 17 proefreizen, met in totaal 177 deelnemers, meestal vrouwen tussen de 70 en de 80 jaar oud. De proefreizen zijn zeer goed beoordeeld en het overgrote deel van de deelnemers geeft aan zich zekerder te voelen in het ov en na de bijeenkomst vaker met het ov te gaan.
Met name de proefreizen lijken aan de informatiebehoefte van de deelnemers te voldoen. Ze waarderen de praktijkervaring en de ruime mogelijkheid om vragen te stellen. Daarnaast kunnen we concluderen dat met name de proefreizen daadwerkelijk effect hebben op het gedrag van de deelnemers.
Andere doelgroepen
Is een idee dat zo goed werkt ook voor andere doelgroepen bruikbaar? Het idee van iemand die je bij de hand neemt om de bus in te gaan wordt inderdaad voor andere doelgroepen gebruikt, van
OV-maatjes voor mensen met een beperking tot
OV4U voor kinderen. Daarvoor moet wel wat aan het concept geschaafd worden, voordat het weer goed aansluit bij de bewuste doelgroep. Overheden, waaronder de Provincie Zeeland, hebben best interesse is om naar andere doelgroepen te kijken, maar momenteel ontbreekt geld en menskracht vaak. Zelfs bij de inzet van vrijwilligers is het project immers niet gratis, door onder andere opstart en begeleiding. Wie weet volgt er meer in de toekomst!